In Voedselpark Amsterdam worden we met z’n allen eigenaar: de grond komt niet in beheer van een commerciële vastgoedeigenaar, maar in handen van de gemeenschap. Dit wordt ook wel een common genoemd. Maar wat zijn commons eigenlijk? En waarom kiest Voedselpark Amsterdam voor dit model? Natasha Hulst van Voedselpark legt het uit.
We stellen deze vragen aan Voedselparker Natasha Hulst. Zij richtte in 2019 stichting Grond van Bestaan op om landbouwgrond beschikbaar te stellen voor lokale commons. Grond van Bestaan heeft een anbi-status en is een van de initiatiefnemers van Voedselpark Amsterdam. Daarnaast werkt Natasha bij het Schumacher Center for New Economics aan land en commons.
Wat zijn commons?
“Commons waren vroeger gemeengoed, maar zijn in de vergetelheid geraakt en nu weer in opkomst. In een common beslissen omwonenden en gebruikers gezamenlijk over gebruik en inrichting van grond. De grond heeft geen individuele eigenaar, maar is het gemeenschappelijk bezit. Het bestuur is door burgers geregeld, dit heet ook wel peer governance.”
“Een voorbeeld van een commonsstructuur voor grondeigendom is een Community Land Trust (CLT). CLT’s zorgen voor een eerlijke, vrijwillige en democratisch beheerde toewijzing van grond. In dit radicaal andere systeem van grondbezit wordt grond uit de handel gehaald en in een commons geplaatst. CLT’s brengen grond terug uit de transactionele sfeer – commodity – naar de gemeenschap – community.”
Hoe realistisch is deze vorm?
“Commons hebben wereldwijd een lange geschiedenis die nu wordt herontdekt. In Nederland kenden we vanaf de twaalfde eeuw de meent. Een meent, ook gemene gronden, is een grondgebied in lokaal zelfbestuur waar meerdere mensen gezamenlijk rechten en plichten hebben.”
“Het gedachtegoed van de CLT is recenter, maar ook al decennia geleden ontstaan tijdens de burgerrechtenstrijd in het zuiden van Amerika. Een fascinerende geschiedenis, maar de CLT is nog springlevend. Er zijn nu meer dan 260 CLT’s in 46 staten. Ook in andere landen, zoals Australië, België, Canada en Engeland verschijnen meer CLT’s.”
“Een van mijn inspiratiebronnen is dan ook Amerikaanse Agrarian Trust, opgestart door de Schumacher Center for New Economics waaraan ik verbonden ben. Mijn organisatie Grond van Bestaan bouwt voort op de lessen uit het buitenland en vertaalt die naar Nederlandse grond. We gaan daarbij uit van een systeemverandering die nodig is voor een regeneratief voedselsysteem.”
“Door grond in gemeenschapseigendom uit te geven, voorkomen we dat deze op den duur weer aan grondspeculatie ten prooi valt. Daarmee bieden we een antwoord op één van de grootste uitdagingen van stedelijke groen- en landbouwinitiatieven, namelijk dat er altijd commerciële opties zijn die meer geld opleveren.”
Wat wil Grond van Bestaan laten zien met Voedselpark Amsterdam?
“Grond van Bestaan stelt zich ten doel om de grond beschikbaar te krijgen, te maken en te houden voor lokale commons-initiatieven, ten bate van de gemeenschap en de ecologie. Democratisering van de ruimte is een belangrijke sleutel in de transitie naar een ecologische samenleving. Op dit moment wordt grondgebruik aan de markt overgelaten, waardoor economische belangen domineren. Alleen als je de financiële waarde van de grond afhaalt, waardeer je de verscheidenheid aan ecologische, culturele, economische en sociale waarden.”
“We zien Voedselpark Amsterdam als een praktijkvoorbeeld voor de praktische toepassing van commons. In Voedselpark bouwen we aan kennis en modellen die ook voor toekomstige commons-initiatieven ingezet kunnen worden. De problematiek in de Lutkemeerpolder is niet uniek. Als het lukt om Voedselpark als commons te realiseren, is dat een voorbeeld voor mensen in binnen- en buitenland.”
“Grond van Bestaan wil ook breder innovatie ondersteunen bij nieuwe vormen van grondeigendom. Daarbij creëren we commonsstructuren en faciliteren het opstarten en de financiering. Het beschermen van grond tegen overexploitatie en speculatie vereisen juridische innovatie, bestuurlijke vernieuwing en gezonde sociale omgangsvormen. Zo leggen we een basis voor systemische verandering van grondgebruik en eigendom, en ontstaat we een voorbeeld voor grondinitiatieven, boeren, gemeenten en andere (semi) overheidsinstellingen. Wat op termijn kan leiden tot en een aangepast overheidsbeleid.”
Waarom heb je Grond van Bestaan opgericht?
“Nederland heeft de hoogste landbouwgrondprijzen ter wereld. Ook overheden gedragen zich vaak als marktpartijen, die in grote mate afhankelijk zijn van opbrengsten van vastgoedontwikkeling en de groei van steden. Overheden dragen hiermee vaak onbedoeld bij aan stijgende grondprijzen.”
“Daarnaast zijn duurzame initiatieven veelal financieel niet haalbaar omdat de hoge kosten voor de grond uit de exploitatie ervan niet worden terugverdiend. Er is behoefte aan nieuwe economische modellen, nieuwe vormen van grondeigenaarschap en duurzame manieren om onszelf van voedsel te voorzien.”
“Sinds 2019 komt ook in Nederland een beweging op rond toegang tot landbouwgrond. Organisaties als Aardpeer, Land van Ons en Lenteland werken aan een vergelijkbaar doel met een focus op financiering van het aankopen grond. Grond van Bestaan is een aanjager in deze beweging en werkt nauw samen met voorgenoemde initiatieven.”
Hoe onderscheidt Grond van Bestaan zich van andere initiatieven rond grond?
“Grond van Bestaan onderscheidt zich met twee doelstellingen. Allereerst willen willen we eigendom en geldstromen neutraliseren. We werken toe naar grondeigendom zonder winstoogmerk, als belangenbehartiger van toekomstige generaties en de natuur. In feite ‘composteren’ we geld: de financiële waarde vergaat, maar we krijgen er vruchtbare aarde voor terug. Dit is de basis van onze ‘degrowth’-visie: een stroming die zich verzet tegen voortdurende economische groei.”
“Daarnaast realiseren we lokaal bestuur, zeggenschap en uitgifte van grond. Het uitgangspunt is dat zeggenschap lokaal wordt geregeld, bijvoorbeeld in een regionale agrarische commons. We ondersteunen alleen gemeenschappen, zoals Voedselpark Amsterdam, die zelf van onderop aan de slag willen.”
Kijk voor meer informatie op www.grondvanbestaan.nl en www.centerforneweconomics.org